Onderzoeker Guus van Dongen van VUmc heeft samen met het bedrijf LinXis een methode ontwikkeld voor een nieuwe generatie kankermedicijnen (antilichaam-drug conjugaten , ADC’s), die naar verwachting veiliger in gebruik zullen zijn. Dit doen ze door platinum, dat hierbij Lx (Lx®) wordt genoemd, als ‘tweezijdig plakband’ in te zetten. Lx wordt eerst met één zijde aan een toxische stof gekoppeld. Dit tussenproduct is in deze vorm nauwelijks schadelijk in preklinische studies en kan veilig voor lange tijd bewaard worden. Vervolgens kan Lx®, met daaraan de toxisch stof, op een eenvoudige wijze via de andere zijde van het molecuul aan een antilichaam van keuze gekoppeld worden, om zo het ADC te vormen. Dit nieuwe middel is in de recent gepubliceerde studie stabieler en veiliger dan eerdere generatie ADC’s. Uit proeven met diermodellen blijkt dat het ook effectiever is bij het vernietigen van kankercellen. Naar verwachting zullen over circa een jaar deze nieuwe geneesmiddelen voor het eerst op patiënten worden getest. 

Met de introductie van antilichaam-drug conjugaten (ADC’s) enige jaren geleden zijn er innovatieve anti-kankermedicijnen op de markt die de tumor herkennen en zeer toxische stoffen in de tumorcel afgeven. Maar deze geneesmiddelen hebben beperkingen. Ze waren tot op heden nog niet betrouwbaar omdat de zeer toxische stof reeds in de bloedbaan van het antilichaam kan loslaten, nog voor het de tumorcel heeft bereikt. Dit kan tot ernstige bijwerkingen leiden. Daarnaast kan de toxische stof na afgifte in de tumorcel ook uit de tumorcel weglekken en elders in het lichaam bijwerkingen veroorzaken. Dankzij de inzet van het platinum-bevattende molecuul Lx (Lx®) lijken deze problemen te kunnen worden opgelost.

Gecompliceerde productie en te dure medicijnen
Ook was de productie van ADC’s altijd zeer gecompliceerd en zijn deze medicijnen op de huidige farmaceutische markt veel te duur.
Idee achter de samenwerking van VUmc met LinXis is om deze nieuwe middelen breed toegankelijk te maken. De Nederlandse farmaceutische start-up LinXis BV wilde graag samenwerken met professor Guus van Dongen van Radiologie & Nucleaire Geneeskunde van VUmc om via deze totaal nieuwe methode geneesmiddelen voor de behandeling van kanker te ontwikkelen. Ze zagen VUmc als de ideale partner om het idee verder uit te werken vanwege de aanwezigheid van een groep top-(radio)chemici bij het Cancer Center Amsterdam en unieke imaging faciliteiten in combinatie met de klinisch oncologieafdeling die gespecialiseerd is in het uitvoeren van vroege klinische studies. In het kader hiervan wordt op dit moment het VUmc Imaging Center Amsterdam gebouwd op de Zuidas. Deze unieke setting maakt het niet alleen mogelijk om nieuwe middelen voor klinisch gebruik te ontwikkelen én te produceren maar ook om deze door beeldvorming via scans (imaging) in het lichaam te karakteriseren.

Trends in geneesmiddelenontwikkeling
Het ADC-concept bouwt voort op recente trends in geneesmiddelenontwikkeling. Aanvankelijk waren er de klassieke cytostatische geneesmiddelen (chemotherapie), die met name aangrijpen op de snel delende tumorcellen. Deze geneesmiddelen zijn soms effectief, maar geven vaak ook ernstige bijwerkingen. Daarna kwamen de zogenoemde ‘targeted drugs’, met als meest succesvolle categorie de monoclonale antilichamen. Monoclonale antilichamen hebben als eigenschap dat ze zeer selectief de tumor herkennen en daar ophopen. De werking berust op het remmen van voor de kankercel essentiële (groei)signalen. Een nadeel echter is dat ze vaak te weinig schade aan de tumor toebrengen om de tumor compleet te vernietigen.

Revolutionaire ADC’s
Een revolutie kondigde zich enkele jaren geleden aan met de introductie van ADC’s. Hierbij werd voor het eerst gebruik gemaakt van alle ontwikkelingen uit het verleden: monoclonale antilichamen waarvan bewezen was dat ze selectief de tumor herkennen, werden gebruikt voor de selectieve afgifte van zeer toxische stoffen in de tumorcel. Toen Roche-Genentech in 2013 een dergelijke ADC op de markt bracht, werd het direct bestempeld als één van de meest innovatieve geneesmiddelen ooit. Het betrof Kadcyla® (ado-trastuzumab emtansine of T-DM1), een geneesmiddel voor de behandeling van patiënten met uitgezaaide borstkanker. Het succes van dit geneesmiddel heeft ertoe geleid dat er op dit moment zeker 60 van dergelijke ADC’s in klinische ontwikkeling zijn voor de behandeling van kanker. Toch vertoont de huidige generatie ADC’s ook (de bovengenoemde) beperkingen, die nu met de nieuw ontdekte techniek van het ‘tweezijdig plakband’ Lx® opgelost lijken.

Over hun zogenoemde ‘plug and play’ technologie schreef de LinXis/Van Dongen groep recent een artikel in het tijdschrift Cancer Research.