Vitamine D
Voor een goed functionerend immuunsysteem zijn de vitaminen C, D, A, B6, B12, folaat (B11) en de mineralen seleen, zink, ijzer en koper van essentieel belang. Een tekort aan één van deze vitaminen of mineralen kan op termijn ziekte veroorzaken.
Omdat vitamine C, D, A, B6, B12, folaat of seleen, zink, ijzer of koper zo belangrijk zijn voor het immuunsysteem mogen voedingssupplementen met deze vitaminen en mineralen volgens de deskundigen van de European Food Safety Authority (EFSA) een gezondheidsclaim vermelden op de verpakking, zoals: ‘ondersteunt het immuunsysteem’ (www.efsa.europa.eu). Alle door EFSA goedgekeurde gezondheidsclaims zijn opgenomen in een Europees Register en de Keuringsraad geeft een overzicht van de goedgekeurde Nederlandstalige gezondheidsclaims (www.keuringsraad.nl/gezondheidsproducten/claimsdatabase).
Bij een gezondheidsclaim voor een supplement hoort wel een voorwaarde: de dagelijkse hoeveelheid van het vitamine of mineraal moet tenminste 15% van de aanbevolen referentie-inname zijn. De referentie-inname is 100% RI per dag en is een richtwaarde voor de inname van een vitamine of mineraal die dagelijks nodig is. De referentie-innames verschillen per vitamine of mineraal en zijn door de Europese Commissie vastgesteld (EU verordening 1169/2011, bijlage XIII). Daarnaast geldt in Nederland een wettelijke maximum voor vitamine D van 75 µg, voor vitamine A van 1200 µg retinol-equivalenten (RE) en voor vitamine B6 van 21 mg, met verplichte waarschuwingsteksten voor kinderen.
Hoewel de gezondheidsclaim ‘ondersteunt het immuunsysteem’ heel algemeen is, wil dat niet zeggen dat de genoemde vitaminen en mineralen allemaal eenzelfde uitwerking hebben op het immuunsysteem. In tegendeel, uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat vitaminen en mineralen ieder verschillende effecten hebben op het immuunsysteem. Vitamine D, C en seleen stimuleren voornamelijk het aangeboren immuunsysteem, waarbij vitamine D vooral helpt infecties in de luchtwegen tegen te gaan en vitamine C en seleen als antioxidant werken en in het lichaam geproduceerde zuurstofradicalen wegvangen voordat deze schade veroorzaken. Vitamine D heeft daarnaast een remmende werking op processen van de verworven immuniteit, zoals de productie van antilichamen en ontstekingscytokinen, waardoor een reactie van het immuunsysteem onder controle wordt gehouden. ………. (Maggini et al., 2018; Pecora et al., 2020).
Voor het immuunsysteem is het belangrijk dat de inname voor elk van deze vitaminen en mineralen voldoende is, aangezien ze elkaar aanvullen en versterken in hun effect op het immuunsysteem en daarmee de weerstand van het lichaam tegen infecties op peil houden (Pecora et al., 2020).
Zoals gezegd is voeding de eerste bron voor deze vitaminen en mineralen. Maar in de voedselconsumptiepeiling onder 4313 Nederlanders vonden de onderzoekers een lage inname van onder andere vitamine C voor alle leeftijdsgroepen en een lage inname van vitamine D bij 70-plussers. De onderzoekers deden echter geen uitspraak of Nederlanders nu wel of niet voldoende voedingsstoffen binnenkrijgen (VCP 2012-2016).
Uitspraken over de inname van vitaminen en mineralen werden wel gedaan in een groot Europees onderzoek naar voedingsgewoonten, waaruit bleek dat voor Europeanen in alle leeftijdsgroepen de inname van vitamine D lager is dan de aanbevolen dagelijkse inname. Uit de laagst gerapporteerde innames concludeerden de onderzoekers dat er in alle leeftijdsgroepen kinderen, mannen of vrouwen zijn met een onvoldoende inname van bepaalde vitaminen en mineralen, zoals vitamine A en zink (vanaf 10 jaar tot 70+), vitamine C (vanaf 19 jaar tot 70+), folaat en seleen (vanaf 4 jaar tot 70+) en ijzer (kinderen van 4 tot 9 jaar en bij meisjes en vrouwen van 10 tot 50 jaar). Voor vitamine D is de inname dus voor alle leeftijdsgroepen te laag en voor andere vitaminen en mineralen varieert dat per leeftijdsgroep (Elmadfa et al., 2009).
In de ‘Richtlijnen goede voeding’ adviseerde de Gezondheidsraad vitamine D supplementen voor jonge kinderen, zwangere vrouwen, vrouwen ouder dan 50 jaar, mannen ouder dan 70 jaar en voor mensen met een getinte huid, mensen die weinig buiten komen en mensen die lichaamsbedekkende kleding dragen (Gezondheidsraad 2015).
Uit gecontroleerde klinische onderzoeken bij mensen is gebleken dat inname van bepaalde vitaminen en mineralen een gunstig effect heeft bij infecties met virussen, bacteriën of schimmels. Samengevat kwamen daar de volgende resultaten uit naar voren: vitamine C helpt de duur en de symptomen van verkoudheden te verminderen bij kinderen en volwassen, en de duur en ernst van longontsteking bij ouderen. Zink inname vermindert bij kinderen longontsteking, diarree en verkoudheidsymptomen. Bij ouderen zorgt zink voor een afname in ziekte en sterfte ten gevolge van verkoudheid, griep en longontsteking en verhoogt het de activiteit van het immuunsysteem. Bij volwassenen verkleint een combinatie van vitamine D, C en zink het risico op infecties (Maggini et al., 2018).
Terwijl referentie-innames voor vitaminen en mineralen zijn vastgesteld als dagelijkse benodigde hoeveelheid, komt er steeds meer wetenschappelijk bewijs dat een hogere dagelijkse dosis van bijvoorbeeld vitamine D het immuunsysteem beter helpt dan de referentie-inname van 5 µg per dag. Voor vitamine D lijkt te gelden dat hoe hoger de dosis hoe groter het voordeel voor het immuunsysteem. Maar voor zink lijkt de dosis binnen een bepaalde range te moeten vallen voor een gunstig effect op het immuunsysteem. Een tekort of een teveel aan zink, dus buiten die dosisrange, heeft dan juist een remmende werking (Wu et al., 2019). Het is dus niet zo dat meer van een vitamine of mineraal altijd beter is voor het immuunsysteem. Om die reden heeft de EFSA voor vitaminen en mineralen dan ook maximaal veilige doses vastgesteld die niet overschreden moeten worden.
Van de genoemde vitaminen en mineralen zijn vitamine C, D en zink het meest bekend om hun ondersteunende rol van het immuunsysteem.
Bronnen:
Maggini et al 2018_immune_age_micronutrients.pdf